Cumhuriyet ve Çocuk

Çocuk dergisi… Belki de hepimizin çocukluğunda gördüğünde ya da haberdar olduğunda sahip olmak istediği yegane üründen biridir. Bu ürünü çocukların sahip olmayı isteme nedenlerinin başında hedef kitlesinin ilgi alanına girmeyi başarması bir diğer ifade ile çocukları cezbetmesi gelir. Acaba çocuk dergilerinde çocuğun ilgi alanına giren şey nedir? İlgi çekici görseller, fantastik kurgular, hayvanlar, bilinmez ülkeler, ilkler, keşifler, icatlar vb. mi? Acaba çocuk dergilerinin savunduğu ilkeler nelerdir? Çocuk dergileri hangi mesajları iletmektedir? Çocuk dergilerinin barındırdığı değerler nedir? Şüphesiz bu ve benzeri sorular çocuk dergileri aracılığı ile inşa edilen çocukluk anlayışlarını belirlemede cevaplanması gereken sorulardır. Çocukluk anlayışı toplumsal değişmeden bağımsız olarak düşünülemez ve çocuk yaşantısı ile çocuktan beklenilenler bu anlayışın bir parçasını oluşturur. Çocuk dergileri sundukları farklı ve zengin içerikleriyle çocukluk anlayışını yansıtan en önemli birincil kaynaklardandır. Dolayısıyla çocuk dergileri aracılığıyla kurgulanan çocukluk algısının tarihsel süreçte geçirdiği aşamalar günümüzdeki uygulamaların değerlendirilmesi açısından önemlidir.

Türk çocuk dergiciliğinin başlangıç dönemi olan Tanzimat Dönemi ile birlikte Avrupa’daki örneklerinden hareketle oluşmaya başlayan çocuklara yönelik süreli yayınların felsefesi, içeriği ve temaları, Mutlakıyet ve Meşrutiyet Döneminde gelişme dönemine girmiş, Cumhuriyet Döneminde devralınan bu miras, içerik yanında teknolojik ilerlemelerin de katkısıyla biçimsel olarak gelişmiştir. Çocuk dergiciliğinin başlangıç döneminden günümüze kadar eğlendirme ve öğretme işlevi bazı çocuk dergilerinde temel kaygı olmuştur. Ancak bu kaygı Cumhuriyetin ilk yıllarından 1950’lere kadar yayın hayatında olan çocuk dergilerinde baskın bir şekilde görülmektedir. Bu bağlamda da Cumhuriyet neslinin yetişmesinde eğlendirmeye yönelik karikatür, çizgi roman, bilmece, bulmaca gibi eğlenceli içerikler yanında genel kültür bilgileri, bilim, edebiyat, kültür ve sanata dair içerikleri barındıran aynı zamanda da okula yardımcı ders materyali olmayı amaçları arasına alan çocuk dergilerini kültür birikimimizin önemli parçası olarak görebiliriz.

Bu kitap, Cumhuriyet’in ilk yıllarında özellikle de Harf İnkılabından 1950’ye kadar yayımlanan, çocukların belleklerinde yer edinmiş, Cumhuriyet’in ilk uzun süreli çocuk yayınları olmaları dolayısıyla da eğitim ve kültür tarihimizde iz bırakmış çocuk dergilerindeki çocukluğun inşasının izlerini sürmektedir. Tarihsel bilinç dün, bugün ve gelecek bağlamında bir bağ kurmadır ve dolayısıyla geçmişteki çocukluk algısını görmek günümüzdeki çocukluk algısını güçlendirecektir. Kitapta Gürbüz Türk Çocuğu, Çocuk, Çocuk Sesi, Yavrutürk, Çocuk Haftası’nın çocukluğun inşasında bireyin eğitimine ve sosyalleşme, ortak hafıza ile kimlik oluşturmada tarih konularına atfettikleri önem dolayısıyla “çocukluk, eğitim ve tarih” anlayışları irdelenmektedir. Böylece Cumhuriyet’te ilk uzun süreli çocuk dergilerinin savunduğu ilkeler, uygulamaları ve sayfalarında yer verdiği açık ve gizil mesajlar açığa çıkartılmaktadır.